TRANG TRÍ THỦ ĐÔ ĐÈN LED HAY ĐÈN SỢI ĐỐT?
KS.  Nguyễn Văn Nam       
Kỹ sư thiết kế - Xí nghiệp Tư Vấn Thiết Kế Chiếu Sáng Đô Thị
Một thành phố đẹp về đêm là thành phố không thể thiếu ánh sáng, đặc biệt là ánh sáng trang trí. Hà Nội, là khu vực đi đầu cả nước trong lĩnh vực trang trí đô thị, cụ thể là sử dụng ánh sáng nhân tạo làm đẹp Thủ Đô phục vụ nhu cầu ngày càng cao về thẩm mỹ của người dân. Theo thời gian, công nghệ chiếu sáng trong trang trí đã thay đổi nhiều với những ưu điểm ưu việt hơn hẳn hệ thống chiếu sáng trang trí cũ. Vào năm 2005, Hà Nội vẫn còn lắp đặt những khung trang trí bằng bóng đèn sợi đốt. Tuy nhiên chỉ đến năm 2010 khi đất nước kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội, Thủ Đô đã tràn ngập sắc màu của ánh sáng đèn Led khi về đêm. Và hiện nay hệ thống đèn trang trí trên thành phố đã trải rộng trên khắp các tuyến phố lớn, nút giao, vườn hoa, quảng trường,…
ĐÈN LED HAY ĐÈN SỢI ĐỐT?
 Theo số liệu vận hành của Xí nghiệp Quản lý Điện Chiếu Sáng thuộc Công ty TNHH một thành viên Chiếu sáng và Thiết bị đô thị tính đến ngày 15 tháng 11 năm 2013 cho thấy hiện nay thành phố Hà Nội đang sử dụng 3.915 bóng đèn sợi đốt 25w cho chiếu sáng trang trí với 12 địa điểm, 3.195 bóng đèn Led 3w cho chiếu sáng trang trí trên 6 địa điểm thay thế cho bóng sợi đốt 25w.
 Ngoài ra đơn vị còn đang vận hành 742 tủ điều khiển đóng    cắt cho hệ thống trang trí đèn Led với 80 địa điểm trải rộng.  Như vậy trên thực tế hệ thống chiếu sáng trang trí bằng bóng  sợi đốt đã dần được thay thế bằng công nghệ Led. Vậy vì đâu  mà công nghệ Led được sử dụng nhiều trên địa bàn Thủ Đô,  có thể điểm qua một số nguyên nhân sau:
Bóng đèn sợi đốt được đưa vào trong chiếu sáng trang trí từ  rất sớm nhưng mang trong mình những đặc điểm không phù  hợp khiến nó dần bị thay thế trong lĩnh vực trang trí đô thị:
 Thứ nhất: Khó thay đổi được nội dung trang trí.
Kiểu dáng của  bóng đèn sợi đốt thường có dạng hình tròn và kích thước khá  lớn. Đây là lý do các sản phẩm trang trí được làm từ bóng  đèn sợi đốt không phong phú, kích thước lớn và khó truyền  tải ý tưởng của người thiết kế trong trang trí. Việc nghèo nàn  về sản phẩm trang trí của bóng đèn sợi đốt làm cho tính nổi  bật của nó giảm đi khi đưa vào tổng thể công trình.
Thứ hai: Thay đổi màu sắc ánh sáng khó khăn.
Màu sắc là phần quan trọng hàng đầu của chiếu sáng trang trí. Đối với đèn sợi đốt ánh sáng phát ra có màu sắc đơn điệu vàng hoặc trắng và muốn ánh sáng màu khác chỉ có cách sơn trực tiếp lớp sơn mỏng lên phía ngoài của bóng đèn.
Thứ ba: Tuổi thọ của đèn không cao.
Đèn sợi đốt là loại đèn được phát sáng khi đốt nóng. Bóng đèn sợi đốt có công suất từ 25-40-60 cho đến 200-300-400W, tuổi thọ trung bình 1.000 giờ. Như vậy tuổi thọ của bóng thấp, nếu bật liên tục 6 tiếng thì phải thay lượt bóng mới cho hệ thống đèn trang trí sau khoảng 6 tháng.
Thứ tư: Tiêu thụ công suất lớn.
Ưu điểm cơ bản của đèn sợi đốt là có chỉ số hiện mầu rất cao gần bằng 100 cho phép sử dụng trong chiếu sáng chất lượng cao. Tuy nhiên đèn sợi đốt có hiệu suất sử dụng của các loại bóng đèn nung sáng chỉ đạt 6-7% so với lượng điện tiêu hao, 94% lượng điện tiêu hao cho phát nhiệt. Làm một phép tính toán với số liệu vận hành của đơn vị Xí nghiệp Quản lý Điện Chiếu Sáng thuộc Công ty TNHH một thành viên Chiếu sáng và Thiết bị đô thị như sau:
  • Công suất của 3.915 bóng đèn sợi đốt 25w: 3915x25x1,1/1000 = 107,6kW
  • Nếu sử dụng 3 bóng Led 3w thì công suất:     3915x9x1,1/1000 =   38,8kW
Nhìn vào các con số tính toán có thể thấy sự hiệu quả trong việc tiết kiệm điện năng khi thay thế bóng đèn sợi đốt bằng bóng Led mà chất lượng trong trang trí vẫn đảm bảo.                 
Bên cạnh những nhược điểm của bóng sợi đốt ta cũng không thể phủ nhận rằng giá rẻ khiến nó vẫn tồn tại rộng khắp trên địa bàn cả nước, song trong lĩnh vực trang trí nếu có điều kiện cần phải thay đổi triệt để bóng sợi đốt bằng công nghệ mới đó là công nghệ Led.
Ngày nay khoa học công nghệ phát triển nên có rất nhiều chủng loại vật tư chiếu sáng trang trí và kiến trúc, một trong các chủng loại vật tư đó là đèn Led. Đèn Led kỹ thuật cao là một xu hướng mới trong lĩnh vực chiếu sáng trang trí. Ở Việt Nam đèn Led đã và đang được sử dụng để chiếu sáng một số công trình kiến trúc tiêu biểu như: Cầu sông Hàn, cầu Thuận Phước, cầu Rồng, .... Tại Hà Nội, đèn Led được sử dụng trang trí rộng khắp trên địa bàn: Hệ thống đèn Led Hồ Hoàn Kiếm, Hồ Thuyền Quang, các nút giao thông lớn, các tuyến phố chính,…
Ảnh 2: Hệ thống đèn Led trang trí xung quanh hồ Hoàn Kiếm
Những đặc điểm của đèn Led gần như phủ định những đặc điểm đèn sợi đốt trong lĩnh vực trang trí.
Thứ nhất: Kích thước bóng Led nhỏ gọn. Kích thước của bóng Led rất nhỏ (có thể nhỏ hơn 2 mm2) vì vậy có thể bố trí dễ dàng trên mạch in cũng như các sản phẩm trang trí sẽ đa dạng về kiểu dáng, chủng loại. Các nhà thiết kế chiếu sáng trang trí sẽ dễ dàng truyền tải ý tưởng của mình lên sản phẩm đồng thời các sản phẩm có kích thước nhỏ gọn sẽ góp phần không làm xấu các công trình vào ban ngày.
Thứ hai: Thay đổi màu sắc dễ dàng. Ánh sáng đèn Led có nhiệt độ màu 3000K và 5300K hoàn toàn phù hợp sử dụng đèn Led cho mọi không gian chứ không riêng cho trang trí đô thị. Với việc thay đổi được màu sắc theo lập trình nên các sản phẩm trang trí của đèn Led phong phú và đa dạng, không tạo cảm giác đơn điệu, nhàm chán.
Thứ ba: Tuổi thọ của bóng Led cao. Tuổi thọ của đèn Led là một trong những ưu điểm lớn nhất của nó. Hiện tại, đèn Led có tuổi thọ tới 50.000 giờ sử dụng không phụ thuộc vào số lần bật tắt, gấp 50 lần so với bóng đèn thông thường. Do vậy nếu thắp đèn Led 6 giờ mỗi ngày thì 23 năm sau mới phải thay thế.
Thứ tư: Tiết kiệm năng lượng.  Như đã phân tích ở trên, so với các đèn sợi đốt, hiệu quả năng lượng của đèn Led đạt được đến 70%. Bên cạnh đó, độ suy giảm quang thông của đèn sợi đốt khá nhanh trong môi trường nóng ẩm, trong khi đó đèn Led đảm bảo tuổi thọ 50.000 giờ theo tiêu chuẩn L70, tức là sau 50.000h thì lượng quang thông còn lại của đèn Led là 70%.
Thứ năm: Thân thiện với môi trường. Theo nghiên cứu của Philips, Osram thì đèn Led không nhấp nháy trong quá trình thắp sáng nên đèn không gây hại cho mắt, các sản phẩm đèn Led còn có biện pháp chống chói lóa tối đa nhằm bảo vệ mắt. Và một điều quan trọng, sản phẩm đèn Led không chứa các chất độc hại (Thủy Ngân, Chì, Camium) và tia bức xạ nên đèn Led sẽ an toàn hơn cho lắp đặt, vận hành, sử dụng. Cùng với đó đèn còn giúp giảm 80% lượng phát thải khí CO2 so với đèn sợi đốt. Như vậy đèn Led thực sự thân thiện với môi trường.
XU HƯỚNG THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
Dựa vào những đặc điểm trên chúng ta thấy được rằng, chủ trương của thành phố Hà Nội dần thay thế hệ thống đèn sợi đốt trong trang trí bằng bóng đèn Led là một chủ trương đúng đắn và theo kịp với công nghệ tiên tiến của thế giới. Hiện nay hầu hết các nước phát triển đều có những định hướng loại bỏ bóng đèn sợi đốt trong tương lai gần:
  • Năm 2010, Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc diễn ra tại Cancun (Mexico) kêu gọi các nước nghiên cứu và đẩy mạnh hơn nữa việc loại bỏ bóng đèn sợi đốt và sử dụng các bóng đèn tiết kiệm năng lượng để đối phó với hiện tượng ấm lên toàn cầu. Tính toán của LHQ chỉ ra: Nếu Indonesia thay bóng đèn sợi đốt bằng bóng tiết kiệm năng lượng có thể tiết kiệm được 1 tỷ USD/ 1 năm và có thể cắt giảm 8 triệu tấn CO2. Với Việt Nam có thể tiết kiệm được 30% nhu cầu sử dụng điện và giảm được khoảng 15% khí thải CO2 vào môi trường (nguồn internet).
  • Ngày 16/7/2013 Hàn Quốc ra quyết định cấm sản xuất và nhập khẩu bóng đèn sợi đốt từ ngày 1/1/2014 với mục đích thay thế loại đèn này để sử dụng các loại đèn có hiệu quả cao hơn như đèn Led.
  • Tại Việt Nam: Ngày 12/9/2011 Thủ tướng ký quyết định số 51/2011/QĐ-TTg trong đó nêu rõ “từ ngày 1/1/2013 không được nhập khẩu, sản xuất và lưu thông các loại đèn tròn (đèn sợi đốt) có công suất lớn hơn 60W”.
Cùng với nỗ lực của cả thế giới, Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đang từng bước loại bỏ hệ thống đèn sợi đốt để thay thế bằng các bóng đèn tiết kiệm năng lượng trong đó có đèn Led. Tuy nhiên, nhà nước cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền để chủ trương đúng đắn tới người dân được đầy đủ. Với hệ thống đèn trang trí trên địa bàn thành phố Hà Nội cần thay thế 100% số lượng bóng đèn sợi đốt bằng đèn Led  qua đó thấy được sự hiệu quả rõ rệt. Việc thay đổi không nên chỉ áp dụng riêng trong hệ thống đèn trang trí mà nên nhân rộng trong mọi mặt của đời sống như, chiếu sáng nội thất, chiếu sáng công cộng, đánh bắt thủy hải sản, y tế, công nghiệp ô tô,... Chắc chắn với những việc đã làm, Hà Nội vẫn luôn là khu vực dẫn đầu trong cả nước trong lĩnh vực trang trí đô thị. Và một lần nữa nhắc lại chủ trương dần thay thế hệ thống đèn sợi đốt trong trang trí bằng bóng đèn Led là một chủ trương đúng đắn.
Bỏ qua những con số khô khan để trở về với quá khứ, tôi còn nhớ như in những ngày tháng Mười khi đất nước kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội. Trong cái tiết trời se lạnh về đêm, lang thang qua các con phố nhỏ quanh Hồ Hoàn Kiếm chợt nhận ra Thành Phố mình đã đổi khác và đẹp lên nhiều, đơn giản bởi nó lung linh và rực rỡ sắc màu. Để rồi khi đi xa ai cũng nhớ về một Hà Nội đẹp từ cái nhìn ban ngày và đẹp đến tận đêm.

PHỤ LỤC SO SÁNH ĐÈN LED VỚI ĐÈN SỢI ĐỐT
Nội dung so sánh Bóng đèn công nghệ sợi đốt Bóng đèn công nghệ LED
Hiệu quả năng lượng
Tuổi thọ trung bình 1,000 – 1,300 giờ 40,000 -60,000 giờ
Hiệu quả tương đương về trang trí. 25 watts 3 watts (3 bóng 3w để đạt hiệu quả trang trí tương đương)
Chi phí hoạt động hang năm – Tính theo con số trung bình khung trang trí có 150 bóng đèn, sử dụng 6 giờ mỗi ngày với đơn giá 2,000đ/Kwh. 16.2 tr/ năm 9.7 tr/ năm
Ảnh hưởng đến môi trường
Phát thải khí CO2 – Khi năng lượng tiêu thụ thấp hơn sẽ làm giảm lượng khí thải CO2, oxit lưu huỳnh ra môi trường Nhiều Không có
Tuân theo tiêu chuẩn RoHS (giảm chất thải độc hại) – Quy định các giới hạn nồng độ tối đa của các chất thải độc hải sử dụng trong thiết bị điện và điện tử.
Các yếu tố ảnh hưởng
Nhạy cảm với nhiệt độ thấp Không
Nhạy cảm với độ ẩm Không
Mức độ ảnh hưởng đến tuổi thọ của việc bật tắt liên tục (ví dụ như đèn chiếu sáng trong các tủ quần áo) Không ảnh hưởng
Bật sáng tức thì Tức thì Tức thì
Độ bền Không bền – Thủy tinh và sợi đốt rất dễ bị vỡ và đứt Rất bền – Bóng đèn LED có thể chịu lắc và va đập